Οι καλοί συγγραφείς, είναι καλοί ψυχολόγοι.
Οι μεγάλοι συγγραφείς είναι πολύ σπουδαίοι ψυχολόγοι, ίσως πρωτοπόροι.
Κάποιοι λένε ότι ο Φρόυντ έκλεψε ένα κάρο ιδέες από τον Ντοστογιέφσκι αλλά και από τον Νίτσε.
Βαθιά γνώση του ανθρώπου και της κοινωνίας: αυτό χαρακτηρίζει την υψηλής ποιότητας λογοτεχνία.
Τον άνθρωπο με τις ελπίδες του, με τις αντιφάσεις του, με τους φόβους του , με τις αρετές του, με τις βρωμιές του, με την μικρότητά του, με το μεγαλείο του.
Το πρόβλημα είναι ότι η σπουδαία λογοτεχνία μου αφήνει πάντα, η σχεδόν πάντα, μιά πικρή αίσθηση.
Και ο Παπαδιαμάντης μου το βγάζει αυτό.
Λιγότερο.
Και ο Καζαντζάκης.
Περισσότερο.
Οι άνθρωποι είναι σχεδόν πάντα αδύναμοι, μικροί , και η μοίρα τους γεμάτη τραγικότητα.
Απλά ο Παπαδιαμάντης τους βλέπει με αγάπη και συμπάθεια.
Χριστιανική ενσυναίσθηση.
Ο Καζαντζάκης, όχι...μάλλον δεν αγαπούσε πολύ τους ανθρώπους: μόνο τους δυνατούς, όχι τους κακομοίρηδες.
Ο Παπαδιαμάντης, τους αγαπάει τους κακομοίρηδες: είναι κι αυτοί πλάσματα του Θεού.
Στα μάτια Του, ισότιμα.
Να σωθούν, βέβαια, μόνοι τους, είναι δύσκολο.., χρειάζονται έξωθεν παρέμβαση:
το υπερκόσμιο δεκανίκι.
Τυχεροί όσοι το παίρνουν στα χέρια τους.
Πολλοί όμως δεν το βλέπουν... αρνούνται την ύπαρξη του...
...έστω κι αν αυτό είναι εκεί μπροστά τους, έτοιμο να τους προσφερθεί για να ακουμπήσουν πάνω του.
Οι ήρωες του Παπαδιαμάντη που έχουν την ικανότητα να το βλέπουν, είναι συνήθως απλοί άνθρωποι, σχεδόν απλοϊκοί.
Όσοι το πάρουν με αγάπη, εμπιστοσύνη και ευγνωμοσύνη στα χέρια τους, θα προχωρήσουν κούτσα -κούτσα , λίγα βήματα πιο πέρα.