Ένα μεγάλο και συχνό αίτιο της ανθρώπινης δυστυχίας είναι ότι οι άνθρωποι δεν είναι ευχαριστημένοι με αυτό που είναι και θέλουν να είναι κάτι άλλο.
Οι κοντοί θέλουν να είναι πιο ψηλοί, οι χοντροί θέλουν να είναι πιο λεπτοί, οι φτωχοί θέλουν να είναι πιο πλούσιοι, οι άσχημοι θέλουν να είναι πιο όμορφοι και, γενικά, όλοι να είναι λίγο πιό διαφορετικοί, ελκυστικοί, έξυπνοι και σπέσιαλ τύποι.
Αυτά είναι τα αυτονόητα…
Υπάρχουν όμως κι άλλα:
…υπάρχουν και κοινωνικές ομάδες που αρχίζουν να θέλουν να είναι κάτι άλλο και εκεί αρχίζει το πρόβλημα.
Θυμάμαι στη δεκαετία του 70 και του 80 σχεδόν όλοι οι νέοι τότε ήθελαν να είναι σαν τους Ροκ σταρς, ή σαν τον Τραβόλτα ή και δεν ξέρω ποιό άλλο δυτικόφερτο πρότυπο.
Ακόμη και οι Κνίτες τότε είχαν μακριά μαλλιά, μακριές φαβορίτες και φορούσαν παντελόνια καμπάνες.
Έπαιζε βέβαια και απ´ τις δυό μεριές με το ταγάρι και τον μπερέ του Τσε Γκεβάρα - σε ποιό περιορισμένες ομάδες - αλλά το πρόβλημα της μίμησης ξένων προτύπων ήταν το ίδιο:
είτε φορούσες καμπάνα είτε φορούσες αμπέχωνο και μπερέ, ήθελες να είσαι κάτι άλλο από τον Χαράλαμπο/Μπάμπη από τα Πατήσια με τους παππούδες και τις ελιές στην Αμφιλοχία.
Το ίδιο πρόβλημα της ατομικής πολιτιστικής ταυτότητας παίζει και σε ολόκληρα έθνη.
Παραπάνω από 200 χρόνια στην Ελλάδα δεν έχουμε αποφασίσει αν είμαστε Ευρώπη και αν είμαστε πιό πολύ Έλληνες ή Ρωμιοί.
Γιατί το πρόβλημα «που ανήκουμε, ποιοί είμαστε» προηγείται ακόμα και της επανάστασης του 1821:
το βλέπουμε στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
….για παράδειγμα ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος ήτανε δυτικόφιλοι ευρωπαιστές επηρεασμένοι από τον ευρωπαικό Διαφωτισμό ενώ οι άλλοι δάσκαλοι του γένους ήταν υπέρ της συνέχισης της βυζαντινής κληρονομιάς , βυζαντινής αυτοκρατορίας και έβλεπαν στην Ευρώπη, σχίσμα, Πάπα, αίρεση και σατανικούς εχθρούς.
Όλα αυτά μου κατεβήκανε γιατί διαβάζω την αυτοβιογραφική περιγραφή παιδικής και νεαρής ηλικίας του Ορχάν Παμούκ με τίτλο Istanbul.
Είναι η βιογραφία μιας πόλης και μιας παιδικής ηλικίας που είναι δυο πράγματα αλληλένδετα αφού η Πόλη, τον σημάδεψε.
Είναι η πόλη του, η Πόλη, η πρώην μυθική και νύν «φτωχική, κομπλεξική και κακομοιριασμένη» , όπως την χαρακτηρίζει.
Τουλάχιστον έτσι ήταν τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όσο αυτός ήταν νέος.
Περιγράφει την πλούσια οικογένεια του που έμενε σε μια πολυκατοικία με θείους και θειάδες και ξαδέρφια σε διαφορετικά διαμερίσματα, γεμάτα βαριά ευρωπαϊκά έπιπλα και πιάνα, στα οποία δεν έπαιζε κανείς.
Τα βαριά σαλόνια που έμοιαζαν με μουσεία και στα οποία δεν έμπαινε κανείς, ήταν απαγορευμένα στα παιδιά… διότι περίμεναν κάποιους φανταστικούς ξένους στους οποίους έπρεπε να δοθεί καλή εντύπωση.
…ήταν κάτι αντίστοιχο με τα δικά μας σαλόνια στα οποία ήταν κλειδωμένα τα «καλά σερβίτσια» και τα «καλά τραπεζομάντιλα».
Αυτή η προσπάθεια εκδυτικισμού έχει κάτι συμπλεγματικό στην ουσία της.
Θαυμάζουμε κάποιους φανταστικούς Παριζιάνους και κάποιους φανταστικούς Λονδρέζους στους οποίους πρέπει να μοιάσουμε.
Ακόμη και με την ένταξη στην ευρωπαΐκή ένωση, τα ταξίδια και τis σπουδές στο εξωτερικό, ακόμη και με την επαφή με τους ξένους στη διάρκεια του καλοκαιριού, η ξενομανία και η κομπλεξική νοοτροπία, συνεχίζει να υπάρχει.
Απόδειξη είναι η εισβολή των αγγλικών λέξεων στην καθημερινή ομιλία.
Μερικές φορές βλέπω κείμενα γραμμένα από στελέχη επιχειρήσεων να είναι γεμάτα αγγλικούς όρους με μία σαφή περιφρόνηση προς αντίστοιχους ελληνικούς.
Μερικές φορές οι γνώσεις αγγλικής είναι περισσότερες από της ελληνικής.
Ο Κασελάκης είναι ένα παράδειγμα: επαίρεται για τα καλά αγγλικά του αντί να ντρέπεται για τα φτωχά ελληνικά του.
Και ο Τσακαλώτος και ο Γιωργάκης, το ίδιο.
Όσο πιο πρωτόγονη είναι μιά κοινωνία και όσο πιό αλλοτριωμένη η η άρχουσα τάξη της, τόσο μεγαλύτερη η ξενομανία:
στην Αίγυπτο πριν τον Νάσερ, οι άρχουσα τάξη μιλούσε μεταξύ της Γαλλικά.
Φαίνεται καθαρά αυτό στα μυθιστορήματα του Ναγκίμπ Μαχφούζ.
Αλλά κι ο Σικελιανός αλληλογραφούσε με την Αμερικάνα πρώην γυναίκα του στα Γαλλικά… ενώ αυτή ήξερε ελληνικά, αφού είχε περάσει καμιά σαρανταριά χρόνια στην Ελλάδα.
Η «γεννιά του ´30», ήταν Γαλλόπληκτη.
Από το 1950 και μετά που αλλάξαμε αφεντικά και περάσαμε στην Αμερική, η διανόηση έγινε Αγγλόπληκτη.
Ό Ορχάν Παμούκ δεν είναι κανένας ανόητος ξενομανής ή ευρωλιγούρης:
παρά του ότι είναι μορφωμένος και μιλάει γλώσσες και έχει πάρει Νόμπελ, , στην ουσία θρηνεί για την διάβρωση της ταυτότητας του έθνους του.
Οι κοσμοπολίτες συνήθως είναι τύποι εγωκεντρικοί με φτωχή μόρφωση και ανύπαρκτη αυτογνωσία.
Ο Παμούκ μπορεί αλλά δεν θέλει να είναι κοσμοπολίτης.
Κανείς ευαίσθητος και νοήμων άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τις ρίζες του χωρίς να τραυματιστεί σοβαρά και χωρίς να προκαλέσει ανήκεστο ψυχική βλάβη.