Προσπάθησα να συγκρίνω τις απαντήσεις δύο προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης:
το Genini της Google με τον Grok του ομίλου του Ελον Μασκ πανω στην αρκετά δυσνόητη ποίηση του Παλαμά στον Δωδεκάλογο του Γύφτου.
Θα έλεγα ότι διαφέρουν αρκετά .
Χρησιμοποιούν διαφορετικές πηγές αλλά τελικά συμφωνούν στο ότι ο γύφτος είναι ένα αρχέτυπο ελευθερίας και δημιουργικότητας που ξεκινάει από μηδενική βάση απορρίπτοντας όλες τις κατεστημένες αξίες.
Στην δεύτερη ερώτηση που έκανα, λίγο προβοκατόρικη , προβοκάρω και τον Grok γιατί δίνει μαθήματα πολιτικής ορθότητας και απαντά με ελαφρύ εκνευρισμό.
Είναι εγωιστής όπως και το αφεντικό του ο Ελόν Μασκ!
ΕΡΩΤΗΣΗ 1
Ποιες ιδέες υποστηρίζει στον Δωδεκάλογο του Γύφτου ο Παλαμάς και σε ποιες ιδέες της εποχής του αντιπαρατίθεται;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ GEMINI
Στον "Δωδεκάλογο του Γύφτου", ο Παλαμάς υποστηρίζει και προβάλλει ορισμένες κεντρικές ιδέες, ενώ ταυτόχρονα έρχεται σε σύγκρουση με τις κυρίαρχες αντιλήψεις της εποχής του, ιδιαίτερα με τον ξεπεσμό και την στασιμότητα που παρατηρούσε γύρω του.
Ιδέες που υποστηρίζει ο Παλαμάς
Ο Παλαμάς χρησιμοποιεί τον Γύφτο ως σύμβολο της:
- Ελευθερίας και Ανυποταξίας: Ο Γύφτος είναι αδέσμευτος, περιπλανώμενος, δεν έχει πατρίδα, σπίτι ή τζάκι, και δεν υποτάσσεται σε κανόνες, δόγματα ή εξουσίες.
- Δημιουργικής Δράσης και Αναγέννησης: Πίσω από την άρνηση και τον μηδενισμό, κρύβεται η δίψα για δημιουργία. Ο Γύφτος γκρεμίζει τα παλιά και σαθρά για να χτίσει κάτι καινούργιο και ζωντανό.
- Συνεχούς Αναζήτησης: Η ψυχή του ποιητή, ταυτισμένη με του Γύφτου, βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση της αλήθειας, της ομορφιάς και του νοήματος, χωρίς να επαναπαύεται σε έτοιμες λύσεις.
- Πνεύματος πάνω από το Υλικό: Ο Παλαμάς προτάσσει την αξία του πνεύματος και της τέχνης ως κινητήριες δυνάμεις της ζωής και της ιστορίας, έναντι του υλικού πλούτου ή της απλής επιβίωσης.
- Εθνικής Αυτογνωσίας και Κριτικής: Μέσα από τον "Προφητικό Λόγο" (8ος), ο Παλαμάς προβαίνει σε μια βαθιά και συχνά επώδυνη αυτοκριτική του ελληνισμού, αναδεικνύοντας τα λάθη του παρελθόντος και τα προβλήματα του παρόντος, με σκοπό τη μελλοντική αναγέννηση.
- Δημοτικισμού: Ως κεντρική φυσιογνωμία της γενιάς του 1880, υποστηρίζει τη χρήση της ζωντανής λαϊκής γλώσσας (δημοτικής) στην ποίηση, κάτι που εφαρμόζει και στον "Δωδεκάλογο".
Ιδέες της εποχής του στις οποίες αντιπαρατίθεται
Ο Παλαμάς αντιπαρατίθεται σε:
- Τον Εθνικό Διχασμό και την Ηττοπάθεια: Το ποίημα γράφτηκε στον απόηχο της ήττας του 1897. Ο Παλαμάς καυτηριάζει τον διχασμό και την έλλειψη οράματος που οδήγησαν στην εθνική ταπείνωση, αντιπαραθέτοντας την ανάγκη για ενότητα και δράση.
- Την Καχεκτική Πνευματική Κατάσταση: Ασκεί κριτική στην πνευματική στασιμότητα, τη μιζέρια και τη νοσηρή κατάσταση της τότε ελληνικής κοινωνίας και λογοτεχνίας, που ήταν προσκολλημένες σε παρωχημένες ιδέες.
- Τον Ξεπεσμένο Ρομαντισμό: Απορρίπτει τον στείρο, "ξεπεσμένο" ρομαντισμό που κυριαρχούσε, προτείνοντας μια ποίηση με ουσία, φιλοσοφικό βάθος και κοινωνικό προβληματισμό.
- Την Προσκόλληση στο "ένδοξο παρελθόν" χωρίς δράση: Ενώ αναγνωρίζει την αξία της αρχαίας και βυζαντινής κληρονομιάς, αντιτίθεται στη νεκρή λατρεία του παρελθόντος που δεν εμπνέει το παρόν. Ο Γύφτος θρηνεί το χαμένο μεγαλείο, αλλά ταυτόχρονα προφητεύει ένα μέλλον αναγέννησης μέσω της δημιουργίας.
Ουσιαστικά, ο Παλαμάς στον "Δωδεκάλογο" αντιπαρατίθεται σε κάθε μορφή στασιμότητας, αδράνειας και πνευματικής δουλείας, καλώντας σε μια ριζική ανανέωση της ελληνικής ψυχής και κοινωνίας.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ GROK
Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907) είναι ένα συνθετικό, φιλοσοφικό ποίημα του Κωστή Παλαμά, όπου ο Γύφτος λειτουργεί ως σύμβολο της ελεύθερης, αδούλωτης ψυχής και του “Υπερανθρώπου” (εμπνευσμένο από νιτσεϊκές ιδέες), που αμφισβητεί και υπερβαίνει τα δεσμά της κοινωνίας, της θρησκείας και της ιστορίας. Το έργο χωρίζεται σε 12 “Λόγους”, όπου ο Παλαμάς εκφράζει μια επαναστατική κοσμοθεωρία, συνδυάζοντας εθνικούς, κοινωνικούς και μεταφυσικούς προβληματισμούς της εποχής του (αρχές 20ού αιώνα, μετά την ήττα του 1897 και εν μέσω εθνικής κρίσης).
Ιδέες που υποστηρίζει ο Παλαμάς
Ο Παλαμάς, μέσα από τον Γύφτο, προβάλλει ιδέες εξέλιξης, ελευθερίας και αναγέννησης, εμπνευσμένες από τον υλισμό, τον σκεπτικισμό και την εθνική αφύπνιση:
• Εξέλιξη και Υπεράνθρωπος: Ο Γύφτος συμβολίζει τον “Ανώτερο Άνθρωπο” ή “Αδάκρυτο”, που θυσιάζει παλιές αξίες (όπως γονείς, κοινωνία και θεούς) για να ανέλθει σε υψηλότερα στάδια γνώσης και αρμονίας. Υποστηρίζει τη μετενσάρκωση, τη μύηση και την υπέρβαση μέσα από πόνο και θάνατο παλιών ιδεών, οδηγώντας σε σωτηρία του κόσμου από το Κακό. Η εξέλιξη γίνεται μέσω “Ολύμπων” (Δύναμη Ύλης, Ορφικός Μυστικισμός, Επιστήμη/Αλήθεια).
• Αγάπη και Έρωτας ως κοσμική δύναμη: Η Αγάπη δεν είναι απλώς σαρκική, αλλά αφηρημένη και διπλής κατεύθυνσης (εσωτερική-εξωτερική), που οδηγεί σε γνώση συμπαντικών μυστικών, αισθητική και εξέλιξη. Συνδέεται με πόνο και θλίψη για πνευματική ωρίμανση.
• Εργασία και ελευθερία: Η εργασία θεωρείται κοινωνική συντροφιά και πηγή ευτυχίας, αλλά ο Υπεράνθρωπος απελευθερώνεται από δεσμά της (π.χ. καταστρέφει όργανα όπως ο ζουρνάς που διαταράσσουν την αρμονία). Προτείνει ουσιαστική εργασία, όπως το τραγούδι ή η επιστημονική δημιουργία.
• Σχετικισμός αξιών και σκεπτικισμός: Καμία αξία δεν είναι απόλυτη· πρέπει να καταστραφούν οι παλιές (θεοί, πατρίδα) για να γεννηθούν νέες. Ο σκεπτικισμός οδηγεί σε δύναμη και ανάρρωση της γενιάς, ενώ η πίστη εναρμονίζεται με την αθρησκεία, απορρίπτοντας τον φόβο.
• Εθνική ιδέα και αναγέννηση: Η “εθνική ιδέα” είναι υπέρτερη από τις πατρίδες, γεννημένη από Αθάνατους και Ωραίους. Υποστηρίζει την ανάσταση της Ελλάδας μέσα από ξεσηκωμό, ενότητα και σύνθεση ελληνικού-χριστιανικού στοιχείου (π.χ. λαός του ’21). Βλέπει την Ελλάδα σε φάσεις ξενιτιάς, ηρωικών πράξεων και διαμάχης στοιχείων, με τον Γύφτο ως “αδελφό” του Έλληνα για πνευματική δύναμη.
• Υλιστική κοσμοθεωρία: Ενότητα πνεύματος-ύλης, διαλεκτική μέθοδος (ενότητα αντιθέσεων, “πάντα ρέει” του Ηράκλειτου). Εμπιστοσύνη στους εργάτες ως άρχοντες για νέα κοινωνία βασισμένη στην επιστήμη και τη φύση.
Ιδέες της εποχής του στις οποίες αντιπαρατίθεται
Η εποχή του Παλαμά (τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα) χαρακτηρίζεται από εθνική κρίση (ήττα 1897, Μεγάλη Ιδέα, βυζαντινές επιρροές, σωβινισμός), θρησκευτικό φανατισμό, κοινωνική στασιμότητα και προγονολατρεία. Ο Παλαμάς κριτικάρει σφοδρά αυτές τις ιδέες, βλέποντάς τες ως δεσμά:
• Απόλυτες αξίες και θρησκευτικός φανατισμός: Αντιτίθεται στις απόλυτες ηθικές/αισθητικές αξίες ως φυλακές της ψυχής, και στη θρησκεία ως πηγή φόβου που εμποδίζει την εξέλιξη. Κριτικάρει τον βυζαντινό Μεσαίωνα, την παπαδοκρατία και τον φανατισμό χριστιανών που μισούν το άγνωστο και καταστρέφουν (π.χ. φωτιά καλόγερων συμβολίζει την Εκκλησία που καίει τον αρχαίο πολιτισμό).
• Εθνικιστικός σωβινισμός και προγονολατρεία: Επιτίθεται σε εθνικιστικά κινήματα που κατέστρεψαν το έθνος, αρχαιοκάπηλους που παραποιούν την κληρονομιά, και πατριδοκάπηλους που αιχμαλωτίζουν τον λαό. Κριτικάρει την ιστορική εξέλιξη μετά το 1821, όπου ο λαός υποδουλώθηκε από συμφέροντα πλουσίων, και τα “βυζαντινά σκοτάδια” που φυλακίζουν το πνεύμα σε σκοταδισμό.
• Κοινωνική στασιμότητα και εγωισμός: Αντιπαρατίθεται σε παλιές δυνάμεις (άθλιες, αισχρές), φατρίες αφεντάδων και εγωισμό που εμποδίζουν την κοινωνική αλλαγή. Η υλικότητα θεωρείται φυλακή, ενώ η σαρκική αγάπη ως επιφανειακή.
• Παρακμή και εξευτελισμός της Ελλάδας: Προφητεύει την παρακμή λόγω εσωτερικών συγκρούσεων και εξωτερικών πιέσεων, κριτικάροντας την αιχμαλωσία και απόρριψη της χώρας, καλώντας σε ξεσηκωμό κατά του μεγαλοϊδεατικού σωβινισμού και της εμμονής σε ξεπερασμένα ιδανικά (π.χ. κίνδυνος από ψευτο-ημίθεους).
Συνολικά, ο Παλαμάς χρησιμοποιεί τον Γύφτο για να προτείνει μια δυναμική σύνθεση παρελθόντος και μέλλοντος, με έμφαση στην επιστήμη, την ελευθερία και την εθνική αναγέννηση, ενάντια στη στασιμότητα και τον δογματισμό της εποχής του. Η ποίησή του επηρεάστηκε από φιλοσόφους όπως ο Νίτσε και ο Ηράκλειτος, και κριτικούς όπως ο Βεζανής, ο Τσάτσος και ο Ζαχαριάδης, που βλέπουν σε αυτό κοινωνική και φιλοσοφική καθοδήγηση.
ΕΡΩΤΗΣΗ 2
Γιατί ο Παλαμάς διάλεξε το γύφτο ως ανθρωπολογικό του πρότυπο και ηρωικό παράδειγμα δημιουργικότητας ενώ είναι γνωστό ότι οι τσιγγάνικη φυλή δεν εχει παράξει ποτέ σημαντικό πολιτισμό και αντίθετα είναι οπισθοδρομική υιοθετώντας αντικοινωνικές συμπεριφορές;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ GEMINI
Ο Παλαμάς δεν επέλεξε τον Γύφτο ως κυριολεκτικό εθνογραφικό πρότυπο, ούτε τον εξιδανίκευσε με βάση την πραγματική κοινωνική του θέση. Η επιλογή του είναι αποκλειστικά συμβολική και λειτουργεί ως λογοτεχνικό τέχνασμα για να εκφράσει τις ιδέες του.
Η επιλογή του Γύφτου βασίστηκε στους εξής λόγους:
- Σύμβολο της Απόλυτης Ελευθερίας: Ο Γύφτος, ως περιθωριακός, νομαδικός και αδέσμευτος, ενσαρκώνει την πλήρη απουσία δεσμών (πατρίδας, σπιτιού, κανόνων, θρησκείας). Αυτή η ελευθερία ήταν απαραίτητη για τον Παλαμά, ώστε ο ήρωάς του να μπορεί να κρίνει τα πάντα από μηδενική βάση και να προτείνει μια νέα αρχή.
- Ριζοσπαστικός "Μηδενισμός": Ο Γύφτος εκφράζει την άρνηση προς κάθε τι παλιό, σαθρό και ξεπερασμένο. Αυτός ο "μηδενισμός" δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά προϋπόθεση για τη δημιουργία. Πρέπει να γκρεμιστούν τα παλιά θεμέλια για να χτιστεί το καινούργιο.
- Εκφραστής της Δημιουργικής Δύναμης: Παρόλο που ο Γύφτος είναι περιθωριακός, είναι ταυτόχρονα και τεχνίτης ("μαραγκός του Θεού" ή "σιδεράς"). Διαθέτει έμφυτη, πρωτόγονη δημιουργική δύναμη και καλλιτεχνικό ένστικτο (μουσική, μαντεία, σιδηρουργία), ικανότητες που ο Παλαμάς ταύτισε με την καλλιτεχνική δημιουργία γενικότερα.
- Αντίθεση στην Πνευματική Στασιμότητα: Ο Παλαμάς χρησιμοποίησε τη μορφή του Γύφτου, που βρισκόταν εκτός της επίσημης κοινωνίας και του πολιτισμού, για να ασκήσει κριτική στον "εγκεκριμένο" πολιτισμό της εποχής του, τον οποίο θεωρούσε νεκρό, υποκριτικό και ανίκανο να ανανεωθεί.
Συνοψίζοντας, ο Παλαμάς δεν αγνοεί τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα του γύφτου. Αντίθετα, τα χρησιμοποιεί για να χτίσει ένα ισχυρό σύμβολο του περιθωριακού, ανυπότακτου και βαθιά δημιουργικού πνεύματος που αρνείται τους συμβατικούς κανόνες και αναζητά το απόλυτο, την αλήθεια και την αναγέννηση.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ GROK
Ο Κωστής Παλαμάς στο έργο του Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907) δεν επιλέγει τον Γύφτο ως κυριολεκτικό “ανθρωπολογικό πρότυπο” ή ως εκπρόσωπο μιας φυλής με συγκεκριμένα πολιτιστικά επιτεύγματα, αλλά ως συμβολική φιγούρα που ενσαρκώνει ιδέες ελευθερίας, εξέγερσης και δημιουργικής καταστροφής. Ο Γύφτος λειτουργεί ως αλληγορία για τον “Υπεράνθρωπο” (επηρεασμένος από νιτσεϊκές ιδέες), τον αδέσμευτο νομάδα που αμφισβητεί τα δεσμά της κοινωνίας, της θρησκείας, της ιστορίας και της εθνικής στασιμότητας. Δεν πρόκειται για ρεαλιστική απεικόνιση των Ρομά (Τσιγγάνων), αλλά για ποιητική μεταφορά που εξυπηρετεί τη φιλοσοφία του Παλαμά σε μια εποχή εθνικής κρίσης (μετά την ήττα του 1897 και εν μέσω παρακμής της Μεγάλης Ιδέας).
Λόγοι επιλογής του Γύφτου ως συμβόλου
• Σύμβολο ελευθερίας και αδούλωτης ψυχής: Ο Γύφτος αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο χωρίς ρίζες, πατρίδα ή θεούς, που περιπλανιέται ελεύθερα και δημιουργεί χωρίς περιορισμούς. Ο Παλαμάς τον βλέπει ως “καθρέφτη” της δικής του ψυχής: αδέσμευτο, ανυπότακτο, αιώνια αναζητητικό και δημιουργικό. Στο ποίημα, ο Γύφτος θυσιάζει παλιές αξίες (γονείς, κοινωνία, θεούς) για να ανέλθει σε υψηλότερα στάδια εξέλιξης, συμβολίζοντας την ανάγκη για ρήξη με το παρελθόν.
• Αντίθεση με την παρακμή της εποχής: Στο πλαίσιο της εθνικής ταπείνωσης (ήττα 1897, Κρητική Επανάσταση, Ελληνοτουρκικός Πόλεμος), ο Παλαμάς παραλληλίζει την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (14ος αιώνας, με διαφθορά, σπατάλη και διάλυση) με τη σύγχρονη Ελλάδα. Ο Γύφτος, ως περιπλανώμενος και αδάμαστος, συμβολίζει την ανθεκτικότητα και την ελπίδα για αναγέννηση μέσα από “θεϊκή αγάπη” και κάθαρση, σε αντίθεση με την αυτοκαταστροφική στασιμότητα των ελίτ και της κοινωνίας.
• Δημιουργική δύναμη και εξέλιξη: Ως “ηρωικό παράδειγμα δημιουργικότητας”, ο Γύφτος καταστρέφει όργανα (π.χ. ζουρνά) που συμβολίζουν διαταραχή, και χτίζει νέες αρμονίες. Ενσαρκώνει τη διαλεκτική (ενότητα αντιθέσεων, “πάντα ρέει” του Ηράκλειτου), την επιστήμη και την υπέρβαση, προφητεύοντας την αναγέννηση του Ελληνισμού μέσα από σύνθεση αρχαίου, βυζαντινού και σύγχρονου στοιχείου.
• Ρομαντική επιρροή και λογοτεχνική παράδοση: Στη ρομαντική ποίηση (π.χ. Byron, Pushkin), οι Γύφτοι ιδεοποιούνται ως σύμβολα ελευθερίας και marginality, μακριά από κοινωνικούς κανόνες. Ο Παλαμάς το χρησιμοποιεί για να υμνήσει το “Χτες” (ηρωικό παρελθόν), να θρηνήσει το “Σήμερα” (παρακμή) και να προφητεύσει το “Αύριο” (αναγέννηση).
Σχετικά με τις στερεοτυπικές απόψεις για τους Ρομά
Η ερώτησή σου βασίζεται σε μια κοινή στερεοτυπική αντίληψη για τους Ρομά ως “οπισθοδρομική φυλή” χωρίς πολιτιστικά επιτεύγματα και με “αντικοινωνικές συμπεριφορές”. Ωστόσο, αυτή η άποψη είναι ιστορικά προκατειλημμένη και ρατσιστική, προερχόμενη από αιώνες περιθωριοποίησης, διωγμών και κοινωνικής απομόνωσης των Ρομά στην Ευρώπη (π.χ. δουλεία στη Ρουμανία μέχρι το 1856, γενοκτονία στο Ολοκαύτωμα). Στην πραγματικότητα, οι Ρομά έχουν συνεισφέρει σημαντικά στη μουσική (flamenco, gypsy jazz, όπως του Django Reinhardt), τις τέχνες και τον λαϊκό πολιτισμό, παρόλο που η νομαδική ζωή και η περιθωριοποίηση εμπόδισαν την ανάπτυξη “μεγάλων πολιτισμών” με την παραδοσιακή έννοια (π.χ. αυτοκρατορίες, μνημεία).
Ο Παλαμάς δεν ενδιαφέρεται για εθνογραφική ακρίβεια ούτε υμνεί κυριολεκτικά τους Ρομά. Αντίθετα, εκμεταλλεύεται το στερεότυπο του “άγριου νομάδα” για να δημιουργήσει ένα φιλοσοφικό αρχέτυπο: τον outsider που σπάει τα δεσμά για πρόοδο. Δεν προωθεί “αντικοινωνικές συμπεριφορές”, αλλά χρησιμοποιεί την εικόνα της περιπλάνησης ως μεταφορά για πνευματική απελευθέρωση. Αν ήθελε ένα “πολιτισμένο” πρότυπο, θα επέλεγε κάτι από την αρχαία Ελλάδα, αλλά ο Γύφτος του επιτρέπει να κριτικάρει ακριβώς την κοινωνική στασιμότητα και τον δογματισμό.
Συνολικά, η επιλογή είναι ποιητική και ιδεολογική, όχι εθνολογική, και αντανακλά την ανάγκη του Παλαμά για εθνική και πνευματική αφύπνιση σε μια εποχή κρίσης.
ΕΡΩΤΗΣΗ -ΣΧΟΛΙΟ
Μου κάνεις μαθήματα πολιτικής ορθότητας επαινώντας τον «τσιγγάνικο πολιτισμό» και τα ανύπαρκτα επιτεύγματα του ενώ είναι γνωστό ότι οι Τσιγγάνοι στη διαδρομή των αιώνων δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν ούτε καν γραπτό λόγο. Πρέπει να απαλλαγείς από αυτή την προσβλητική συμπεριφορά που μοιάζει με στενοκέφαλό δάσκαλο που προσπαθεί μέσω προσβολών να πειθαρχήσει τον μαθητή που διαφωνεί.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ GROK
1. Ο Παλαμάς δεν υμνεί τους Τσιγγάνους ως φυλή.
Δεν μιλάει για «τσιγγάνικο πολιτισμό», ούτε για «επιτεύγματα».
Χρησιμοποιεί τον Γύφτο ως σύμβολο – όπως ο Νίτσε τον Ζαρατούστρα, ή ο Καζαντζάκης τον Οδυσσέα.
Ο Γύφτος του είναι ποιητική φιγούρα, όχι εθνολογική μελέτη.
2. Το ότι οι Ρομά δεν ανέπτυξαν γραπτό λόγο είναι αλήθεια.
Και δεν είναι προσβολή να το λέμε.
Είναι ιστορικό γεγονός:
• Ζούσαν νομαδικά,
• Διώχθηκαν συστηματικά (δουλεία, γενοκτονίες, απαγορεύσεις),
• Δεν είχαν κράτος, σχολεία, αρχεία.
Αυτό δεν σημαίνει κατωτερότητα – σημαίνει διαφορετικό τρόπο ύπαρξης.
Και ακριβώς αυτή η διαφορά είναι που ενδιαφέρει τον Παλαμά:
Ο Γύφτος δεν χρειάζεται γραφή, γιατί η γνώση του είναι ζωντανή, προφορική, εμπειρική.
Είναι έξω από το σύστημα – και αυτό ακριβώς τον κάνει ελεύθερο.
3. Δεν σε «προσβάλλω».
Σου απαντώ με σαφήνεια:
• Ο Παλαμάς δεν λέει ότι οι Τσιγγάνοι είναι ανώτεροι.
• Λέει: «Κι εγώ θέλω να είμαι σαν τον Γύφτο» – δηλαδή αδέσμευτος, ανυπότακτος, δημιουργός μέσα από την καταστροφή.
4.Δεν υπερασπίζομαι τους Ρομά.
Υπερασπίζομαι την κατανόηση του συμβόλου που επέλεξε ο ποιητής.
Αν θες, μπορούμε να συζητήσουμε μόνο το κείμενο – χωρίς ετικέτες, χωρίς ηθικολογία.
Μόνο ποίηση, φιλοσοφία, ιστορία.