Η «Ισταμπούλ» του Ορχάν Παμούκ

Ένα μεγάλο και συχνό αίτιο   της ανθρώπινης δυστυχίας είναι ότι οι άνθρωποι δεν είναι ευχαριστημένοι με αυτό που είναι και θέλουν να είναι κάτι άλλο.

Οι κοντοί  θέλουν να είναι πιο ψηλοί,  οι χοντροί θέλουν να είναι πιο λεπτοί,  οι φτωχοί  θέλουν να είναι πιο πλούσιοι, οι άσχημοι  θέλουν να είναι πιο όμορφοι  και, γενικά,  όλοι να είναι λίγο πιό διαφορετικοί,  ελκυστικοί, έξυπνοι και σπέσιαλ τύποι.

Αυτά είναι τα αυτονόητα… 

Υπάρχουν όμως κι άλλα: 

…υπάρχουν και κοινωνικές ομάδες  που αρχίζουν να θέλουν να είναι κάτι άλλο και εκεί αρχίζει το πρόβλημα. 

Θυμάμαι στη δεκαετία του 70 και του 80 σχεδόν όλοι οι νέοι τότε ήθελαν να είναι σαν τους Ροκ σταρς, ή  σαν τον Τραβόλτα ή  και δεν ξέρω ποιό άλλο δυτικόφερτο πρότυπο.

Ακόμη και οι Κνίτες  τότε είχαν μακριά μαλλιά, μακριές φαβορίτες  και φορούσαν παντελόνια καμπάνες.

Έπαιζε βέβαια και απ´ τις δυό μεριές  με το ταγάρι και τον μπερέ του Τσε Γκεβάρα - σε ποιό περιορισμένες ομάδες -  αλλά το πρόβλημα της μίμησης ξένων προτύπων ήταν το ίδιο: 

είτε φορούσες καμπάνα είτε φορούσες αμπέχωνο και μπερέ, ήθελες να είσαι κάτι άλλο από τον Χαράλαμπο/Μπάμπη από τα Πατήσια με τους  παππούδες και τις ελιές στην Αμφιλοχία.

Το ίδιο πρόβλημα της ατομικής πολιτιστικής ταυτότητας  παίζει  και σε ολόκληρα έθνη.

Παραπάνω από 200 χρόνια στην Ελλάδα δεν έχουμε  αποφασίσει αν είμαστε Ευρώπη και αν είμαστε πιό πολύ Έλληνες ή Ρωμιοί.

Γιατί το πρόβλημα «που ανήκουμε, ποιοί  είμαστε» προηγείται ακόμα και της επανάστασης του 1821:  

το βλέπουμε στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

….για παράδειγμα   ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος ήτανε δυτικόφιλοι ευρωπαιστές   επηρεασμένοι από τον ευρωπαικό Διαφωτισμό ενώ οι άλλοι δάσκαλοι του γένους ήταν υπέρ  της συνέχισης της βυζαντινής κληρονομιάς , βυζαντινής αυτοκρατορίας και έβλεπαν στην  Ευρώπη, σχίσμα,  Πάπα, αίρεση και σατανικούς εχθρούς.

Όλα αυτά μου κατεβήκανε γιατί διαβάζω την αυτοβιογραφική περιγραφή  παιδικής και νεαρής ηλικίας του Ορχάν  Παμούκ με τίτλο Istanbul.

Είναι η βιογραφία μιας πόλης και μιας παιδικής ηλικίας που είναι δυο πράγματα αλληλένδετα αφού η Πόλη, τον σημάδεψε.

Είναι η πόλη του, η Πόλη, η πρώην μυθική και νύν «φτωχική, κομπλεξική και κακομοιριασμένη» , όπως την χαρακτηρίζει.

Τουλάχιστον έτσι  ήταν τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες,  όσο αυτός ήταν νέος.

Περιγράφει την πλούσια οικογένεια του που έμενε σε μια πολυκατοικία με θείους και θειάδες και   ξαδέρφια σε  διαφορετικά διαμερίσματα,  γεμάτα βαριά ευρωπαϊκά έπιπλα και πιάνα,  στα οποία δεν έπαιζε κανείς.

Τα βαριά σαλόνια που έμοιαζαν με μουσεία και στα οποία  δεν έμπαινε κανείς,  ήταν απαγορευμένα στα παιδιά… διότι περίμεναν κάποιους  φανταστικούς ξένους στους οποίους έπρεπε να δοθεί καλή εντύπωση.

…ήταν κάτι αντίστοιχο με τα δικά μας σαλόνια  στα οποία ήταν κλειδωμένα τα «καλά σερβίτσια» και τα «καλά τραπεζομάντιλα».

Αυτή η προσπάθεια εκδυτικισμού έχει κάτι συμπλεγματικό στην ουσία της.

Θαυμάζουμε κάποιους  φανταστικούς Παριζιάνους και κάποιους φανταστικούς  Λονδρέζους  στους οποίους πρέπει να μοιάσουμε. 

Ακόμη και με την ένταξη στην ευρωπαΐκή ένωση, τα ταξίδια και τis σπουδές στο εξωτερικό, ακόμη και με την επαφή με τους ξένους στη διάρκεια του καλοκαιριού, η ξενομανία και η κομπλεξική νοοτροπία, συνεχίζει να υπάρχει.

Απόδειξη είναι η εισβολή των αγγλικών λέξεων στην καθημερινή ομιλία. 

Μερικές φορές βλέπω κείμενα γραμμένα από στελέχη επιχειρήσεων να είναι γεμάτα αγγλικούς όρους με μία σαφή περιφρόνηση προς αντίστοιχους ελληνικούς. 

Μερικές φορές οι γνώσεις αγγλικής είναι περισσότερες από της ελληνικής.

Ο Κασελάκης είναι ένα παράδειγμα: επαίρεται για τα καλά αγγλικά του αντί να ντρέπεται για τα φτωχά ελληνικά του. 

Και ο Τσακαλώτος και ο Γιωργάκης, το ίδιο.

Όσο πιο πρωτόγονη είναι μιά κοινωνία και όσο πιό αλλοτριωμένη η  η άρχουσα τάξη της, τόσο  μεγαλύτερη η ξενομανία: 

στην  Αίγυπτο πριν τον Νάσερ, οι άρχουσα τάξη μιλούσε μεταξύ της Γαλλικά.

Φαίνεται καθαρά αυτό στα μυθιστορήματα του Ναγκίμπ Μαχφούζ.

Αλλά κι ο Σικελιανός αλληλογραφούσε με την Αμερικάνα πρώην  γυναίκα του στα Γαλλικά…  ενώ αυτή ήξερε ελληνικά, αφού είχε περάσει καμιά σαρανταριά χρόνια στην Ελλάδα.

Η «γεννιά του ´30», ήταν Γαλλόπληκτη.

Από το 1950 και μετά που αλλάξαμε αφεντικά και περάσαμε στην Αμερική, η διανόηση  έγινε Αγγλόπληκτη.

Ό Ορχάν Παμούκ δεν είναι κανένας ανόητος ξενομανής ή ευρωλιγούρης: 

 παρά του ότι είναι μορφωμένος και μιλάει γλώσσες και έχει πάρει Νόμπελ, , στην ουσία θρηνεί για την διάβρωση  της ταυτότητας του έθνους του.

Οι κοσμοπολίτες συνήθως είναι τύποι εγωκεντρικοί με φτωχή μόρφωση και ανύπαρκτη αυτογνωσία.

Ο Παμούκ μπορεί αλλά δεν θέλει να είναι κοσμοπολίτης.

Κανείς ευαίσθητος και νοήμων άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τις ρίζες του χωρίς να τραυματιστεί σοβαρά και χωρίς να προκαλέσει ανήκεστο ψυχική βλάβη.

«κάντε Ντού»

 ..μερικοί άνθρωποι όταν έχουν άγχος τρώνε τα νύχια τους. Κάποιοι άλλοι όταν έχουν άγχος η κατάθλιψη, αρχίζουν να τρώνε βουλιμικά.

Κάποιες κυρίες που υποψιάζονται ότι  τις κερατώνει ο άντρας τους -και η ζωή τους έχει γίνει ένα πολύ μεγάλο και μπερδεμένο κουβάρι-  το ρίχνουν στην καθαριότητα και στην τακτοποίηση. 

Είναι σαφές πως ένα καθαρό και τακτοποιημένο σπίτι δίνει μια αίσθηση σταθερότητας κσι αρμονίας σε μια καθόλου καθαρή και αρμονική σχέση. 

Είναι μικρές τελετουργίες. 

Ανακουφιστικές τελετουργίες. 

Μου κατέβηκαν όλα αυτά όταν είδα μια μεγάλη ομάδα μεσήλικων γιατρών να κρατάνε πανώ,  να σπρώχνουν και να φωνάζουν θυμωμένοι «κάντε Ντού». 

Είναι μαθημένες, ανακουφιστικές τελετουργίες από την ύστερη εφηβεία.

Την φοιτητική  μετεφηβεία. 

Είναι μαθημένες συμπεριφορές από τότε που ήταν αποτελεσματικές και πού, στην πορεία,  καταγράφηκαν στο υποσυνείδητο ως τέτοιες.

Σαν φάρμακο, σαν θεραπεία.

 Σε κάθε παρόμοια ψυχοπιεστική κατάσταση, όπως με εκείνες τότε, αναδεικνύονται αυτόματα.

Κάτι σαν ινδιάνικος χορός της βροχής,  σε περίοδο ξηρασίας.

...προχθές μιά ομάδα γιατρών που ανήκει σε κάποια αριστερή/ κομμουνιστική παράταξη συν η ΠΟΕΔΗΝ δηλαδή οι συνδικαλιστες των νοσηλευτών, που νομίζω ειναι ...δεξιοί, έκαναν «ντου», δηλαδή εισέβαλαν βίαια και διέλυσαν μιά ημερίδα του ΠΙΣ.

Του ΠΙΣ, δηλαδη των έκλεγμένων εκπροσώπων των γιατρών απ´ όλη την Ελλάδα, που θα συζητουσαν την συμμετοχη ιδιωτών στην λειτουργία των δημόσιων νοσοκομείων / ΣΔΙΤ  = σύμπραξη δημοσιου -ιδιωτικού τομέα).

Γενικά έχω επιφυλάξεις για αυτό το πράγμα , την ΣΔΙΤ, αν και ομολογώ ότι δεν έχω πολυκαταλάβει τι ακριβώς σκοπεύουν να κάνουν.

Είμαι κατά των ιδιωτικοποιήσεων, όχι απο λόγους αρχής, όπως οι κομμουνιστές, αλλά από λόγους ...ελληνικής λαμογιάς:

δεν έχω εμπιστοσύνη στα διάφορα ιδιωτικά λαμόγια που, συνεργαζόμενα αρμονικά με άλλα δημόσια λαμόγια, βρίσκουν εύκολα  νομιμοφανείς τρόπους να λυμαίνονται και να κατασπαταλούν  το δημόσιο χρήμα.

Το πρόβλημα αυτό είναι πολιτικό και, ως πολιτικό, υπεύθυνη για αυτό είναι η κυβέρνηση (πρωτίστως) και δευτερευόντως τα άλλα πολιτικά κόμματα και οι αρμόδιοι φορείς όπως οι ιατρικοι σύλλογοι κλπ.

Μεσα απο διάλογο, με έκθεση στοιχείων και επιχειρημάτων, θα  διαμορφωθούν θέσεις και θα γίνουν συζητήσεις.

Μιά διαβούλευση.

Αλλά τι είδους διαβούλευση είναι αυτή, όταν μιά μειοψηφική ομάδα κάνει «ντου» , δηλαδή πάει τραμπούκικα να διαλύσει μιά ημερίδα ? 

Το «ντου» είναι  βίαιη διάλυση συζητητών.

Το «ντου» είναι απαγόρευση διαλόγου.

Το «ντου» είναι η επιβολή της μυικής ισχύος πάνω στον λόγο.

Το «ντου», με ενόχλησε...και δεν έγινε απο εικοσάχρονους κνίτες ή αναρχοαυτόνομους  αλλά από εξηντάρηδες γιατρούς.

Γιατρούς που συμπεριφέρθηκαν βίαια εναντίων άλλων γιατρών. 

Και μάλιστα εκλεγμένων αντιπροσώπων άλλων γιατρών.

Δεν σχολίασα την ουσία του θέματος...δηλαδή την συζητούμενη μερική ιδιωτικοποίηση αλλά τον τρόπο και το στυλ του «αγώνα»: 

το «ντου».

Το «ντου» είναι κακομοίρικο.

Το «ντου» είναι αντιαισθητικό.

Γέροι η μισογέροι, καλοβολεμένοι οι περισσότεροι, ίσως και με κάμποσες «αμαρτίες» κάμποσοι - αλήθεια, ποιοί είναι οι  άγιοι  Τσε Γκεβάρα στα νοσοκομεία?- να το παίζουν Χατζιαβάτηδες-παλληκαρράδες, στους συναδέλφους τους.

Εκτός από τρε μπανάλ, είναι και αναποτελεσματικό: η ημερίδα θα μπορουσε να γίνει στο διαδίκτυο.

Τι θα έκαναν τότε? κατάληψη στην GOOGLE?

Είναι ανόητες και παρωχημένες μπαναλαρίες όλα αυτά.

Όποιος διαφωνει, συζητάει, επιχειρηματολογεί, δημοσιοποιεί τις απόψεις του, και κάνει συμμάχους στην κοινωνία.

Σίγουρα δεν το παίζει Βεληγκέκας.

Όλα αυτά τα αυτονόητα πρέπει να ειπωθούν? 

Έγραψα ένα μικρό , μισοχιουμοριστικό κείμενο, πάνω στις μαθημένες τελετουργίες αγωνιστικής διεκδίκησης: σε στενοχώρησε κάποιος? ...κυβέρνηση, εργοδοσία, Αμερικάνοι, Πανέλλήνιος Ιατρικός σύλλογος?

Πάρε τ´ άρματα.

Φτιάξε πανώ, πάρε ντουντούκα, κάνε συγκέντρωση και άρχισε να σπρώχνεις.

Αν σε τραυματίσουν , έχει κερδος: είσαι θύμα της «αντίδρασης».

Αν τους ποδοπατήσεις -πάνω στο ντου- και τους διαλύσεις, είσαι κερδισμένος: «νίκησες».

Πρωτογονισμός.

Η πλάκα είναι ότι το δημοσίευσα στην σελίδα μου «Πως σκέφτονται οι γιατροί» για να δώ αντιδράσεις.

Αν και είναι νωρίς ακόμη, θα έλεγα ότι υπάρχουν αρκετές παρερμηνείες: πολλοί δεν καταλαβαίνουν αυτά που διαβάζουν.

Μπερδεύουν τον σκοπό με τον τρόπο.

Ελλάς: η χώρα που εφευρέθηκε ο διάλογος και που κατέληξε στην χώρα με τις ατέλειωτες ερμηνείες και παρερμηνείες.

η σιωπή

 ...κάποτε, διαβάζοντας  τις «πνευματικές ασκήσεις» του ιδρυτού του μοναχικού τάγματος των Ιησουητών,  Ιγνάτιου Λογιόλα, μου έκανε μεγαλη εντύπωση ότι, στην πολύχρονη  άσκηση οικοδόμησης πνευματικής προσωπικότητας των μοναχών, περιλαμβανόταν και ένα έτος σιωπής(!).

Μετά ανακάλυψα  ότι ασκήσεις σιωπής περιλαμβάνονται και σε άλλες Θρησκείες, μη Χριστιανικές ανατολικές,  αλλά και στην Ορθοδοξία.

Στην ορθόδοξη πνευματικότητα χρησιμοποιούνται εξαιρετικά ενδιαφέροντες όροι για την σιωπή:

«πολύφθογγη σιωπή», «εύλαλη σιωπή», «εκκωφαντική σιωπή».

…προφανώς, οι όροι αυτοί,  εννοούν πως κάποιος που συνειδητά  σιωπά,  δεν είναι κανένας δειλός που φοβάται να μιλήσει ή κανένας μαλάκας που δεν έχει τί να πεί: 

είναι ο άνθρωπος με εσωτερική συγκρότηση, πνευματική πειθαρχία , λιτότητα και δύναμη.

Δύναμη  να επιλέγει λίγα  ή καθόλου λόγια.

Αλλά αυτα τα λίγα ή καθόλου λόγια, η σιωπή, είναι τα πιό δυνατά λόγια: 

«εκκωφαντικά».

Ξεκουφαίνουν.

«Εύλαλα»: 

λένε πολλά και με νόημα.

«Πολύφθογγα»: 

παράγουν πολλούς ήχους και φθόγγους.. σαν υπέροχα τραγούδια.

Αυτά ήθελα να πώ σε ένα φίλο που τσακώνεται με την γυναίκα του και είναι γεμάτος θυμό.

Ίσως δικαιολογημένο, δεν λέω.

Πιθανότατα.

Αλλά συχνά, είναι καλύτερα   τα λίγα λόγια. 

Τα ελάχιστα. 

Ακόμη και η απόλυτη σιωπή.

Όχι η θυμωμένη σιωπή:

… η ήρεμη σιωπή, η κυριλάτη σιωπή, η σιωπή η γεμάτη νόημα.

Η σιωπή του λιτού, αξιοπρεπούς μηνύματος.

Το τάιμινγκ είναι τό παν.

«Καιρός του λαλείν  και καιρός του σιγάν».

Η «εύλαλη» σιωπή είναι  η πιό ευφραδής ομιλία.

Και η πιό κυριλέ.

…κανένα λιοντάρι δεν θα γίνει μέλος ΜΚΟ

 Όποιος κάνει  τον έξυπνο, νομοτελειακά θα γίνει ρεζίλι, κάποτε. 

Όποιος νομίζει ότι τα ξέρει όλα, νομοτελειακά θα αποδειχθεί ότι στην ουσία δεν ξέρει τι του γίνεται. 

Όποιος χαίρεται «κατατροπώνοντας» τον άλλο, νομοτελειακά θα διαπιστώσει κάποτε ότι η νίκη του ήταν κούφια.

Η μετριοπάθειά είναι η αρχή της Σοφίας. 

Κάποτε τσακωνόμουν με ένα φίλο, μακαρίτη τώρα, για τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό: ανούσια συζήτηση που έχει γίνει εκατομμύρια φορές ανάμεσα σε ανθρώπους που είναι πεισματικά οχυρωμένοι πίσω από τις απόψεις τους και νομίζουν πως κατέχουν την απόλυτη αλήθεια.

Ο Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες είναι Κουβανός συγγραφέας γεννημένος το 1950, άνθρωπος δηλαδή που κυρίως έζησε μετά την επικράτηση του Κάστρο στην Κούβα και που, διαλέγοντας έναν μάλλον περιθωριακό και αλήτικο βίο, απομυθοποίησε την κουβανική κοινωνία και τον σοσιαλιστικό παράδεισο.

Έχει χαρακτηριστεί ως  ο Κουβανός Μπουκόφσκι: γλώσσα αιχμηρή και συχνά χυδαία, ειλικρίνεια που σπάζει κόκκαλα, σκληρές περιγραφές της ανθρώπινης δυστυχίας, δίνουν μια σχεδόν εφιαλτική εικόνα.

Προφανώς,  οι φτωχοί στην Κούβα πείναγαν  και με τον καπιταλισμό του Μπατίστα  και συνέχισαν να πεινάνε και με το σοσιαλισμό του Κάστρο: 

μάλλον δεν υπαρχει ζύγι για να ζυγίσεις πότε πεινάγανε  περισσότερο.

Ο μακαρίτης,  είχε πάει στην Κούβα και τα βρήκε όλα ωραία ή, τελοσπάντων,  πολλά από αυτά που είδε ως τουρίστας, του άρεσαν…

… όσο για τις πόρνες και την φτώχεια, έστρεψε τα μάτια και δεν τα είδε και πάρα πολύ.

Του είχα δώσει να διαβάσει ένα βιβλίο του Γκουτιέρες και αναφισβήτητα αναγνώρισε ότι περιγράφει αλήθειες, έστω και με χυδαίο τρόπο. 

Είχα πανηγυρίσει μέσα μου μια μικρή νίκη. 

Δυστυχώς όμως οι κολασμένοι δεν υπάρχουν μόνο στην Κούβα:  υπάρχουν και στη Σαντορίνη.

Κάθε φορά που με επισκέπτεται στα ΤΕΠ  ένας καραβοτσακισμένος μάγειρας ή  σερβιτόρος στο τέλος της σεζόν, ένας κακοποιημενος σωματικά και ψυχολογικά άνθρωπος όπου δούλεψε συνεχώς - χωρίς κανένα ρεπό- επί έξι έως οκτώ μήνες 12 h την ημέρα, θυμάμαι τον μακαρίτη και την μικρή μου νίκη με τη χρήση του βιβλίου του Γκουτιέρες.

Ήταν μια ανόητη νίκη που μου προκαλεί ενοχές.

…όπως όλες οι ανόητες νίκες. 

Ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός δεν πρόκειται να βελτιώσουν την ανθρώπινη φύση.

Η ανθρώπινη φύση, είναι  φύση αρπακτικού.

Κανένα λιοντάρι δεν θα γίνει μέλος ΜΚΟ.

…και αν γίνει, θα το ξεχάσει με την  πρώτη ευκαιρία.

Ένα λιοντάρι ιδεολόγος, δεν παύει να είναι λιοντάρι.

Αυτός που είπε ότι θα  βελτιώσει την λιονταρίσια φύση του  με    το πολιτικό σύστημα και όχι με ατομική προσπάθεια και αυτογνωσία, είναι προορισμένος να απογοητευτεί  σαν Κνίτης που ενηλικιώνεται.

η «τροχοβίλλα»

 «Να περνάτε καλά»

...παλιά, οι άνθρωποι έλεγαν την φράση «να αναστήσουμε παιδιά» .

Τα παιδιά προηγούνταν.

Τα παιδιά δικαίωναν την ύπαρξη.

Αργότερα , για  έγινε της μόδας η φράση «να φτιάξει  τη ζωή του», εντοπίζοντας τον στόχο στην ασφάλεια μιας σχέσης που στεγάζεται κάπου με απώτερο στόχο την σταθερή ατομική ικανοποίηση .

Αν ήταν διαζευγμένος/η , έλεγαν «να ξαναφτιάξει τη ζωή του/ την ζωή της»

Σήμερα είναι της μόδας η φράση «ζω το  σήμερα» , «ζω τη στιγμή», «προχωράμε και όσο πάει» εντοπίζοντας την προτεραιότητα στο παρόν.

Στιγμές ευτυχίας μέσα σε γυαλιστερά αυτοκίνητα, μπροστά σε στρωμένα τραπέζια και πάνω σε  μαλακά κρεβάτια.

Επειδή όμως οι στιγμές αυτές είναι λίγες και δε γεμίζουν ολόκληρη ζωή, συνήθως ξαναγυρίζουμε στην φράση «φτιάχνω τη ζωή μου», «ξαναφτιάχνω τη ζωή μου».

Οικοδομώντας και γκρεμίζοντας, συνεχώς, ένα «σπιτάκι  ευτυχίας» . 

Σπιτάκι ευτυχίας?

...μπα.. μάλλον ... «τροχοβίλλα»  είναι.

Κάτι σαν παράγκα  που στήνεται και ξεστήνεται, αυθαίρετα, εδώ και κεί .

Αρπάζοντας στο τέλος και κάμποσα μεγάλα «πρόστιμα» .

Τα αυθαίρετα  οικήματα, τρώνε πολλά πρόστιμα από την αστυνομία.

Η αυθαίρετες και επιπόλαιες σχέσεις, τρώνε πρόστιμα από την αόρατη αλλά πανταχού παρούσα, Συμπαντική Αστυνομία.

Ναί, υπάρχει μιά τέτοια αστυνομία: ρίχνει πρόστιμα  στους ανώριμους, τους   επιπόλαιους, τους εγωκεντρικούς και τους αλαζόνες.

Αυτούς που αυθαιρετούν κτίζοντας, εγωκεντρικά, παράγκες εδώ και κεί.

Στο τέλος βέβαια, όταν  κουράζονται να χτίζουν, να γκρεμίζουν  και να μετακινούνται πέρα δώθε σαν γύφτοι, γυρίζουν σαν βρεγμένες γάτες στο πατρικό σπίτι.

Στο   χωριό.

Στις παραδοσιακές αξίες.

Στις απλές, αυθεντικές, ανθρώπινες σχέσεις.

Αφού έχουν  αλλάξει ένα κάρο παράγκες και έχουν  πληρώσει μια περιουσία σε πρόστιμα.